Door Fedde Dijkstra -
Het iepenloftspul ‘De Goede, De Minne en De Lillike’ beleeft 1 september zijn première. Jorwert spéélt dat Jorwert een western speelt, daar komt het op neer.
De prairie en de notaristuin, wildwest en toneel, cowboys en acteurs voor en achter de schermen. Het iepenloftspul van Jorwert laat dit jaar de voor- én achterkant van een stuk zien, met allerlei verwikkelingen tussen een regisseur en zijn spelers, die niet alleen in de coulissen maar ook op de planken worden uitgevochten. De formule is ontleend aan ‘Noises off’ van Michael Frayn, dat Tryater in 2001 succesvol op de planken bracht als ‘Wat in teater!’. Frayn heeft zijn stuk meerdere malen verbeterd, vertelt Jorwert-regisseur Tjerk Kooistra. ,,By de lêste ferzy sei er: mear is der net út te heljen, of je moatte it hielendal omgoaie.’’
Dat laatste is wat Jorwert doet. Het was co-regisseur Ekko de Bakker die de combinatie met een western bedacht. Kooistra zag genoeg mogelijkheden om er iets eigens van te maken. Samen werkten ze het idee uit. ,,Ien kear yn de twa wike kamen wy by elkoar. Dan wiene wy as twa folwoeksen keardels dwaande mei Lego-popkes.’’
Dat was nuttig vanwege de structuur van het stuk: in deel 2 ziet het publiek de achterkant van wat er in deel 1 is gebeurd. ,,Stean der yn diel 1 acht minsken op toaniel, dan betsjut dat nul minsken yn diel 2 en dat is net handich. Je moatte earst goed útfine hoe’t je dat dogge, mei al dy minsken dy’t hieltyd opkomme en ôfgean.’’
Timing is reuze belangrijk, vertelt Wim van der Laan. In het stuk is hij Eelke van der Vegt, die in de western het karakter De Minne neerzet. ,,De bouploech hat al yn it begjin in ramt makke mei allegear doarren deryn. Dan koene wy yn it doarpshûs alfêst oefenje mei slaande doarren – de ien der yn, de oar derút.’’
In 2002 deed Van der Laan mee aan Tryaters reprise van ‘Wat in teater!’ en begin 2011 stond hij bij Tesselschade in Hurdegaryp op de planken in ‘Amateurs’, waarin een toneelvereniging een over- ambitieuze regisseur tot wanhoop drijft. Hij heeft dus ervaring met ‘een stuk in een stuk’. Interessant daaraan vindt hij vooral het raakvlak tussen de rol en de realiteit. ,,Yn it earste diel is dat ûnderskied hiel dúdlik: de spilers repetearje harren stik, de regisseur grypt yn. Mar wat der yn it stik bart en wat der tusken de akteurs allegear spilet, rint geandewei mear yn elkoar oer.’’
De Jorwerters maken voor het gemak onderscheid tussen P-rollen en W-rollen: de P-rol is de persoon van de acteur, de W-rol is het karakter in de western. De eigenschappen van speler en rol sluiten voor een deel bij elkaar aan. ,,Sjochst geandewei it stik dat dat hieltyd mear mei elkoar mingt. De yntriizjes efter de skermen wurde úteinlik foaroan op it toaniel útfochten.’’
Dat gaat zo ver, dat het de vraag is of een schot in de western een nep-knal of een echt schot is. Om dat geloofwaardig over te brengen, schiet Jorwert met 'echte losse flodders', compleet met kruit, een vlam en een fikse knal. ,,Wy ha der sels spesjaal ynstruksje foar hân, fan ien út it Westen’’, vertelt Van der Laan.
Cowboymanieren als het lopen met o-benen en het draaien met revolvers worden flink aangezet. Het iepenloftspul is een vette knipoog naar het klassieke westerngenre, van de films tot en met de Lucky Luke-strips. De archetypische elementen worden gebruikt, maar dan in de uitvoering van een gezelschap dat er soms net naast zit. ,,Fielst gewoan dat it hjir en dêr wringt’’, aldus Kooistra.
Bijzonder aan ‘De Goede, De Minne en De Lillike’ is dat Jorwert min of meer zichzelf speelt, met een knipoog. Zo speelt Jorwert- oudgediende Douwe de Bildt een oudere drankzuchtige acteur die heimwee heeft naar successen als ‘De Bochel’ en ‘Anatevka’: ,,Dat wiene teminsten karakterrollen!’’ Het is spel, onderstreept regisseur Kooistra: ,,Sa sit de echte Douwe net yn elkoar. Yn it stik hjit er Bouwe de Bos. Wy ha der earst wol oan tocht om de eigen nammen te brûken, mar wy wolle dochs it ûnderskied dúdlik meitsje.’’
De spelers beleven er zichtbaar plezier aan om ongegeneerd cowboytje te spelen, net als vroeger. Van der Laan voelt zich soms weer het jongetje dat op Ameland in het bos en de duinen spannende avonturen beleefde. ,,Ik ha no sels trije jonges en in puberdochter. En as ik dan wer ris mei dy pis- toalen oan it draaien bin, krij ik te hearren: Pa, zou je dat niet willen doen als we bezoek hebben?’’
